ANADOLU MEDENİYETLERİ
HİTİTLER
- Kızılırmak çevresinde Hattuşaş (Boğazköy) merkezli kurulmuştur.
- Kuruluş aşamasındaki feodal yapısı ilerleyen süreçte merkezi devlet teşkilatlanmasına dönüşmüştür.
- Teokratik- Monarşi sistemi doğrultusunda Kral tanrı adına ülkeyi yönetir.
- Kral; Başrahip, Başyargıç ve Başkomutan ünvanlarına sahiptir.
- Kraldan sonra devlet idaresinde en yetkili kişi Tavananna denilen kraliçedir.
- Devlet işlerinde Krala danışmanlık yapan ve soylulardan oluşan Pankuş Meclisi vardır.
- Çivi yazısı ve hiyeroglif yazısı kullanmışlardır.
- Piyade ve süvarilerden oluşan güçlü bir orduya sahip olmuşlardır.
- Çok tanrılı dine benimsemiş ve diğer medeniyetlerin tanrılarına da saygı duymuşlardır.
- Tanrıların fazlalığı sebebi ile Anadolu bu süreçte bin tanrı ili olarak adlandırılmıştır.
- Krallar tanrılara hesap vermek amacıyla gerçekleştirdiği tüm faaliyetleri tarafsız bir şekilde “anal” adı verilen yıllıklarda anlatmışlardır.
- Hazırladıkları hukuk kuralları ile Medeni Kanunu temelini oluşturmuşlardır.
- Kanunlarda; işlenen suçların cezaları ekseriyetle fidye tercih edilse de devlete isyan etmenin ve cinsel suçların cezası ölüm olmuştur.
- Tarihte bilinen ilk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşmasını Mısırlılar ile yapmışlardır.
Hititler kendilerinden önce Anadolu’da büyük uygarlık oluşturan Hattilerden kültür ve dini inanış olarak etkilemiştir.
URARTULAR
- Hurriler tarafından Doğu Anadolu’da Tuşpa (Van) merkezli kurulmuştur.
- Hititlere benzer şekilde Teokratik- Monarşi sistemi doğrultusunda Kral tanrı adına ülkeyi yönetmiştir.
- Krallar yaptıkları işlerde tanrıları Haldi’ye karşı sorumludur.
- Çok tanrılı din anlayışını benimsemişlerdir.
- Ahiret inancına sahip oldukları için ölülerini inşa ettikleri mezar odalarına eşyaları ile birlikte defnetmişlerdir.
- Tarımsal üretimi artırmak için su kanalları ve bentler yapmıştır.
- Yer altı kaynakları bakımından zengin demir, gümüş ve bakır yataklarına sahiptir.
- Taş işçiliğinde ve maden işleme konusunda gelişmişleridir.
- Mimari alanda önemli kaleler surlar, saraylar ve tapınaklar inşa etmişlerdir.
LİDYALILAR
- Gediz ve Küçük Menderes nehirleri arasında Sard merkezli kurulmuştur.
- Sardest’ten başlayarak Ninova’ya kadar ulaşan Kral Yolu’nu etkin şekilde kullanarak ticaret alanında gelişerek zenginleşmişlerdir.
- Düzenli bir askeri teşkilat yerine ücretli askerlik sistemine dayalı bir ordu kurmuşlardır.
- Çok tanrılı din anlayışını benimsemişlerdir.
- Pers saldırıları sonucu zayıflayarak yıkılmışlardır.
- Dünya tarihinde madenî parayı ilk kez kullanarak takas usulü sona erdirmişlerdir.
İYONYALILAR
- Akalar tarafından Batı Anadolu bölgesinde İzmir ve Büyük Menderes arasında kurulmuştur
- Polis adını verdikleri şehir devletleri sistemi ile yönetilmişlerdir.
- Efes, Milet, Foça önemli şehir devletleridir.
- Monarşi “oligarşik” ve “demokratik” yönetimler kurmuşlardır.
- Deniz ticaretinde gelişerek Marmara, Akdeniz ve Karadeniz’de koloniler kurmuşlardır.
- Çok tanrılı dini inanışı benimsemişlerdir.
- Tanrılarını insan gibi düşünerek ölümsüz olduklarına inanmışlardır.
- Fenike alfabesi örnek alarak kendilerine özgün uyarladıkları alfabeyi kullanmışlardır.
- Özgür düşünce ortamının olması bilimsel ve sanatsal olarak ilerlemelerini ve önemli bilginler yetişmesini sağlamıştır.
- Edebiyat alanında Homeros’un İlyada ve Odesa destanları önemlidir.
- Saray ve tapınak mimarisinde gelişerek Artemis, Hera ve Apollon tapınakları inşaa etmişlerdir.
FRİGLER
- Ankara yakınlarındaki Gordion merkezli kurulmuştur.
- Temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır.
- Tarıma verdikleri önem doğrultusunda hazırladıkları kanunlarda sert kurallar koymuşlardır. (Bir öküz kesen veya sabankıranın ölümle cezalandırılması)
- Çok tanrılı dini inanışa sahiptiler.
- En büyük tanrıları Bereket Tanrısı Kibeledir
- Dokumacılıkta gelişmişler, Tapates denilen halı-kilimleri ünlenmiştir.
- Fabl türünün ilk kullanan medeniyet olmuşlardır.
MEZOPOTAMYA MEDENİYETLERİ
SÜMERLER
- Mezopotamya’nın güneyinde kurulmuş, uygarlık tarihin en eski medeniyetlerindendir.
- Bölgedeki medeniyetlerini temellerini atarak birçoğunu etkilemiştir.
- Site adını verdikleri şehir devletleri şeklinde teşkilatlandıkları için siyasi birlikten yoksun kalmışlardır.
- En önemli siteleri: Ur, Uruk, Kiş, Lagaş’tır
- Teokratik anlayış doğrultusunda sitelerin başında Ensi veya Patesi adını verdikleri Rahip-Krallar yer almıştır.
- Rahip-Krallar ayrıca en yüksek yargıç konumundadır.
- Her kentte tanrılara adanmış “ziggurat” adı verilen tapınaklar inşa etmişlerdir.
- Çok tanrılı din anlayışını benimsemişlerdir.
- Sulama kanalları yaparak tarımsal üretimi artırmaya çalışmışlardır.
- Toplum hürler ve köleler olarak sınıflandırılmıştır.
- Toplumda eli silah tutabilen tüm kesim orduya katılarak asker sayılmıştır.
- Elamlılar ve Akadların saldırıları sonucu yıkılmıştır.
- Yazı ilk kez MÖ 3200’lü yıllarda ziggurat tapınaklarına getirilen ürünleri kontrolünü sağlamak amacıyla kil tablet üzerine konulan işaretler vasıtası ile Sümerliler tarafından kullanılmıştır.
- Ziggurat tapınaklarında son katlarında yaptıkları gözlemler ile günümüzde kullandığımıza çok yakın ay yılına dayanan ay takvimini bulmuşlardır.
- Tarihteki ilk yazılı kanunlar Lagaş Kralı Urkagina tarafından hazırlanmıştır.
- Urgakina Kanunları toplumda sosyal ve mülkiyet hakları getirilmiş, aile kurumu koruma altına alınmış, suçların cezası olarak ise ekseriyetle para cezası tercih edilmiştir.
- “Gılgamış”, “Tufan” ve “Yaratılış” destanlarına sahiptirler.
- Matematik alanında dört işlemi için cetveller hazırlamışlardır.
- Geometri alanında hacim ölçme yöntemlerini geliştirmiş, daireyi 360 dereceye bölerek alanını hesaplamışlardır.
BABİLLER
- Amurruların devamı olarak Babiller tarafından Mezopotamya’da kurulmuştur.
- Sami ırkına mensupturlar.
- Başkenti Babil’dir.
- Teokratik yönetim doğrultusunda Kral Tanrının temsilcisidir ve onun adına ülkeyi yönetir.
- En önemli hükümdarı Hammurabi teokratik anlayışa aykırı olarak Mutlak monarşi ile devletini yönetmiş gücünü ordudan alarak kendisini adaletin kralı olarak tanımlamıştır.
- Çok tanrılı dini anlayışı benimsemişlerdir.
- Sümer kanunları örnek alınarak Hammurabi tarafından kısassa kısas anlayışı hâkim 282 maddelik yasalar hazırlanmıştır.
- Bu kanunlar işlenen suçlar, vergi, miras, evlenme, mülkiyet gibi toplumsal yaşamı ilgilendiren tüm alanları kapsayıcı özellik göstermektedir.
- Mimari alanda Babil Kulesi ve Babil’in Asma Bahçelerini inşa etmişlerdir.
- Babil’in asma bahçeleri” Dünyanın Yedi Harikasında biri olarak sayılmıştır.
ASURLAR
- Yukarı Mezopotamya’da bölgesinde kurulmuştur.
- Sami ırkına mensupturlar.
- Başkentleri Ninova’dır.
- Kurdukları ticaret kolonilerinde Kral Yolunu kullanarak Anadolu’yla güçlü bir ticaret bağı oluşturmuştur.
- Anadolu’da oluşturdukları Karum adını verdikleri pazarlarda ürünlerini satmıştır.
- Sümerlilerden öğrendikleri yazıyı ticaret yaptıkları Anadolu’ya getirerek bölgede tarihi çağları başlatmışlardır.
- Tarihte bilinen ilk kütüphaneyi Ninova’da kurmuşlardır.
AKADLAR
- Sami kökenlidirler.
- Kral Sargon tarafından Akkad merkezli kurulmuştur.
- Düzenli orduya sahip olan tarihteki ilk medeniyet olmuştur.
- Ordu gücü doğrultusunda hâkimiyet altına aldıkları topraklarda ilk imparatorluğu meydana getirmişlerdir
- Tarımsal üretimi artırmak için sulama kanalları yapmışlardır.
- Sümer kültürünün yayılmasında etkili rol oynamışlardır.
ELAMLAR
- Sus merkezli kurulmuştur.
- Kuruluş aşamasında şehir devletleri tarzında teşkilatlanmış sonraki süreçte merkezi krallık olmuştur.
- Çömlek ve seramik sanatında büyük gelişme göstermişlerdir.
- Asurlar tarafından yıkıldılar.
SOĞDLAR
- Maveraünnehir bölgesinde şehir devletleri olarak hâkimiyetlerini sürdürmüşlerdir.
- Semerkant ve Buhara en önemli şehirleri arasındadır.
- Çeşitli dönemlerde Büyük Hun, Akhun ve Kök Türklerin hâkimiyeti altına girmişlerdir.
- Köktürler döneminde ipek yolu üzerine ticaret yapmış, koloniler kurarak Asya ve Avrupa kıtasında ticaret ağı meydana getirmişlerdir.
DOĞU AKDENİZ MEDENİYETLERİ
FENİKELİLER
- Günümüzdeki Lübnan ve çevresinde kurulmuştur.
- Şehir devletleri şeklinde teşkilatlanmışlardır,
- En önemli şehirleri Sur, Sayda, Beyrut ve Biblos’tur.
- Ekonomileri tamamen kurdukları koloniler, yaptıkları ticarete dayalı olmuştur.
- Akdeniz kıyılarında kurdukları ticaret ağı ile doğu medeniyetini batıya taşımışlardır.
- Çok tanrılı din anlayışını benimsemişlerdir.
- Kendilerine özgün kullandıkları 22 harflik alfabe Romalılar tarafından geliştirilerek günümüz latin alfabesinin temeli olmuştur.
İBRANİLER
- Günümüz Filistin topraklarında kurulmuştur.
- Yahudiliğe inanarak tarihte tek tanrı inancını benimseyen ilk topluluk olmuşlardır.
- En parlak zamanlarını Hz.Süleyman döneminde yaşamışlardır.
- Kendilerini diğer milletlerden üstün görerek ırkçı bir politika izlemişlerdir.
- Babil Kralı II. Nabukadnezar ve Romalılar tarafından kutsal mabetleri Süleyman Tapınağı yıkılmış yurtlarından sürgün edilerek farklı coğrafyalarda birçok devletin egemenliğinde yaşamlarını sürdürmüşlerdir.
- Hukuk Kurallarını Yahudiliğin Kutsal Kitabı olan Tevrat’a göre Hz. Musa’ya gönderilen ve “On Emir” adıyla bilinen hükümlere dayandırmışlardır.
- On Emirde; Yahudilere insanları öldürmemeleri, zina etmemeleri, hırsızlık yapmamaları gibi emirler yer almaktadır.
YUNAN MEDENİYETİ
- Dorlar tarafından kurulan ilk çağın en önemli medeniyetlerinden biridir.
- Polis adı verilen şehir devletleri şeklinde teşkilatlanmışlardır. (Atina,Sparta Korint, Megara)
- Siyasi güç başlangıçta Aristokratların elinde iken daha sonrasındaki süreçlerde Oligarşi, Tiranlık ve Demokrasi şeklinde el değiştirmişler.
- Coğrafyanın tarıma elverişli olmaması sebebi ile Karadeniz, Ege ve Akdeniz’de koloniler kurarak ticaret yapmışlardır.
- Çok tanrılı dini inanışı benimsemişlerdir.
- Tanrılarını insan gibi düşünerek ölümsüz olduklarına inanmışlardır.
- Zeus, Poseidon, Hera, Afrodit, Hades, Ares gibi tanrıları vardır.
- Tanrıları için her dört yılda bir olimpiyatlar düzenlemişlerdir.
- Fenike alfabesini temel alarak yaptıkları eklemeler ile kendi alfabelerini oluşturdular
- Yunan kentlerinde yaptıkları seçimler ile cumhuriyet ve demokrasinin ilk temellerini atmıştır.
- Özgür düşüncenin ve pozitif bilimlerin gelişmesine önemli katkılarda bulundular.
- Matematik ⇒Pisagor Tarih ⇒ Herodot Tıp ⇒ Hipokrat Felsefe ⇒ Tales, Heraklit, Sokrates, Platon
İRAN MEDENİYETİ
- İran’da Medler ve Persler tarafından kurulmuştur.
- İyilik tanrısının temsilcisi olarak nitelendirilen İmparator tarafından yönetilir.
- Anadolu ve Mezopotamya’da hâkimiyet sağlamışlardır.
- Topraklarını satraplık ismini verdikleri eyaletlere ayırmış ve merkezden gönderdikleri yerel yöneticiler ile yönetmişlerdir.
- Satraplar periyodik olarak merkezi otorite tarafından denetlenmiştir.
- Kral’a bağlı sürekli bir orduya sahiptirler.
- Tarihteki ilk posta teşkilatını kurmuşlardır.
- Ekonomik olarak Kral yolunu üzerindeki ticaretlerde büyük gelir elde etmişlerdir
- Makedonya Kralı Büyük İskender tarafından yıkılmıştır.
MISIR MEDENİYETİ
- Nil Nehri etrafında gelişmiş bir medeniyettir.
- Çevresinin çöl ve denizler ile kaplı olması sebebi ile diğer medeniyetlerden fazla etkilenmeyerek özgün bir medeniyeti oluşturmuştur.
- Teokratik yönetim anlayışı doğrultusunda Tanrı-kral olarak kabul edilen Firavunlar dini ve siyasi tek otoritedir ve yetkileri sınırsızdır.
- Ordusunun temelini Firavunu koruyan hassa birlikleri oluşturmuştur.
- ‘Nom’ adlı şehir devletleri yapılanması zamanla merkezi devlet teşkilatlanmasına dönüşmüştür.
- Nil Nehrindeki verimli topraklar sebebi ile temel geçim kaynağı tarım olmuştur.
- Çok tanrılı din anlayışına sahiptirler ve önemlilerinden biri güneş tanrısı Amon-Ra’dır
- Hititler ile yaptıkları Kadeş Antlaşması dünyadaki ilk yazılı antlaşmadır.
- Papirüs bitkisinden elde ettikleri kâğıtların üzerine resim yazısı olarak nitelendirilen kendilerine özgün hiyeroglif yazısını kullanmıştır
- Ölümden sonraki hayata inandıkları için ölülerini mumyalamış bu durum anatomi, tıp ve eczacılık bilimlerinden gelişmelerini sağlamıştır.
- Firavunlara anıt mezar niteliğinde yapılan piramitler inşa ederek mimari alanda gelişmiştir.
- Keops, Kefren, Mikerinos en önemli piramitler arasındadır.
- Mısırlıların ektikleri ürünün zarar görmesini engellemek amacıyla Nil Nehrinin taşma sürecini hesaplaması astronomi biliminin gelişmesini sağlamış ve güneş yılı esaslı ilk takvimi icat edilmiştir.
- Pi sayısını günümüze en yakın değerini bulmuşlardır. (3,16)
ÇİN MEDENİYETİ
- Sarı Nehrin etrafından kurulan dünyanın en eski uygarlıklarındandır.
- Mücadele içerisinde olduğu Türk, Moğol ve Tibet kültüründen etkilenmiştir.
- Çok tanrılı din anlayışına sahiptirler.
- En yaygın dinleri Konfüçyüsçülük, Taoizm ve Budizm’dir.
- İlk Çağ ticaret yollarının en önemlilerinden İpek yolunun hâkimiyeti için Türklerle mücadele etmişlerdir.
- İpek böcekçiliği işlemesinde ve ticaretinde ilerlemişlerdir.
- Bilim ve teknik alanında gelişmiş kâğıt, barut, matbaa, mürekkep ve pusulayı bularak dünya uygarlık tarihine katkı sağlamıştır.
- Pirinç tarım alanında en fazla üretilen ürün olmuştur.
- Bilim ve teknik alanındaki buluşları Talas Savaşı ile Müslümanlara, Haçlı Seferleri ile de Avrupa’ya taşınmıştır.
- Mimari alanda gelişmiş Çin Seddi ve Budist tapınakları inşa etmişlerdir.
HİNT MEDENİYETİ
- Güneydoğu Asya’da İndus Nehri çevresinde kurulmuş uygarlıktır.
- Yer altı ve üstündeki kaynakları zengin olması sebebi ile tarih boyunca birçok devlet tarafından istilaya uğramıştır.
- Sınıf ayrımının olduğu en katı toplumsal yapılardan Kast sistemi vardır.
- Kastlar arasında geçişin olmadığı bu sistemde toplum Brahmanlar Ksatriyalar Vaisyalar Sudralar: olarak sınıflandırılmış en alt kademede yer olan köleler ise bu sınıfa dâhil edilmemiştir.
- Kast sitemi sebebi ile toplumda ulusal birlik ve beraberlik olmamıştır.
- Hinduizm, Brahmanizm, Taoizm, Konfüçyüs’ü, Manihaizm çok tanrılı din anlayışı vardır.
- Matematik alanında önemli katkıda bulunarak sıfırı bulmuşlardır.
MAKEDONYA KRALLIĞI
- II.Filip Yunan şehir devletlerini birleştirmiştir.
- Kralın suikast sonucu öldürülmesi ile oğlu Büyük İskender başa geçmiştir.
- Yaklaşık 12 yıl süren Asya seferi ile sınırlarının Hindistan’a kadar ulaştığı büyük bir imparatorluk kurmuştur.
- Büyük İskender meşruiyet kaynağını dine dayandırarak kendisini tanrı Amon-Ra’nın oğlu ilan etmiştir.
- Asya seferi ile doğu ve batı kültürlerini sentezlenerek Helenistik kültürün temelleri atılmıştır.
- Hâkimiyet altına alınan bölgelerde kütüphaneler açmıştır. (İskenderiye Kütüphanesi )
- Ülke topraklarını Perslerdeki satraplık yönetimi örnek alınarak eyaletlere göre sınıflandırmıştır.
- Büyük İskender yapacağı seferlerde yanında götürdüğü bilim insanları ile gidilen ülkelerin coğrafi durumunu, şehirlerin planlarını, iklimi, yer altı zenginlikleri stratejik yerlerini vb. birçok coğrafi faktörü hakkında araştırma yapmıştır.
- Babil’de ölümü ile birlikte imparatorluk kendi içerisinde birçok krallığa bölünmüştür. Anadolu’da Kurulan Bergama krallığı döneminde; Parşömen imal edilmiş, Bergama kütüphanesi açılmış, dönemin en önemli sağlık merkezlerinden Asklepion hizmete başlamış ve Zeus Tapınağı inşa edilmiştir.
ROMA İMPARATORLUĞU
- Roma merkezli İtalya yarımadasında kurulmuştur.
- İlk çağın en güçlü devletlerinden biridir.
- Krallık, cumhuriyet ve imparatorluk şeklinde yönetilmiştir.
Krallık: Senato ve Halk Meclisi tarafından seçilen Kralın görevden alınma ve yetkisinin kısıtlama durumları da Senato’ya aittir.
Cumhuriyet: Senatonun belirlediği iki konsül ülkeyi yönetir. Olağanüstü durumlarda konsüllerden biri altı aylığına geniş yetkiler ile diktatör seçilerek geçiş süreci içerisinde devleti yönetme yetkisine sahip olabilir.
İmparatorluk: Agustus döneminde gerçekleşen bu dönemde tüm yetkiler imparator uhdesinde toplanmıştır
- Toplum Patriciler, Plebler, Yanaşmalar ve Köleler olmak üzere dört sosyal sınıfa ayrılmıştır.
- Toplumun en üst kademesinde yer alan patriciler ayrıcalık bir sınıf olarak Senato’da yer alır, devlet kademelerinde geniş yetkilere sahip olurdu.
- İmparatorluk Devri’nde lejyon adı verilen sürekli ordular oluşturmuşlardır.
- Kavimler göçünden sonra Doğu Roma-Batı Roma olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
- Başlangıçta çok tanrılı din anlayışını benimsemişlerdir.
- Milona Fermanı (313) ile birlikte Hristiyanlık dininin toplum tarafından benimsenmesine izin verilmiş 381’de ise resmi din olarak kabul edilmiştir.
- Patrici ve Plepler arasında yaşanan mücadeleler sonucunda oluşturulan Oniki Levha Kanunları toplumsal statü farkları giderilmiştir.
- On İki Levha Kanunları günüz Avrupa Hukukunun temellerini oluşturmuştur.
- Günümüzdeki Miladi Takvimini olan Jülyen Takvimini oluşturmuşlardır.
- Fenike alfabesini geliştirerek Latin alfabesini temelini oluşturmuşlardır.
Yasal Uyarı: Yayınlanan yazıların/içeriklerin tüm hakları “tarihbilgini.com” aittir. Kaynak gösterilmeden yazının/içeriğin tamamı yada bir kısmı kullanılamaz.
